Η διασύνδεση της Διεθνούς Ασφάλειας (ΔΑ), με την Εθνική Ασφάλεια (ΕΑ), και την Εσωτερική Φυσική Ασφάλεια (ΦΑ) αποτελεί ένα σύνθετο ζήτημα επηρεαζόμενο από πολυδιάστατους παράγοντες. Η κατανόηση της εν λόγω αλυσιδωτής διασύνδεσης διέρχεται εξελισσόμενη μέσα από τη συνεισφορά ακαδημαϊκών οι οποίοι διαμόρφωσαν θεωρίες στα επιστημονικά πεδία των Διεθνών Σχέσεων, της Ασφάλειας, της Ψυχολογίας, και της Κοινωνιολογίας.
Οι ασπαζόμενες από τον συντάκτη θεωρίες του Ρεαλισμού, της Ανθρωποκεντρικής Ασφάλειας, της Δόμησης, και της Ιεράρχησης των Αναγκών, εμφιλοχωρούν ισχυρό πλαίσιο ανάλυσης με στόχο την ανάδειξη σχέσεως μεταξύ των πυλώνων Ασφάλειας. Στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, και ειδικότερα στον γεωστρατηγικό άξονα ασφάλειας Ελλάδας-Κύπρου, η υπόψη διασύνδεση διαμορφώνεται από γεωπολιτικούς, οικονομικούς, θρησκευτικούς και πολιτισμικούς συντελεστές, ενώ ταυτόχρονα επηρεάζεται μέσα από ψυχολογικά και κοινωνιολογικά αίτια.
Σκοπός του άρθρου, είναι η επικοινωνία της αλληλεξάρτησης μεταξύ των τριών πυλώνων (ΔΑ, ΕΑ, ΦΑ) ώστε να βοηθήσει τους δρώντες σε κάθε επίπεδο του κλάδου, να οικειοποιηθούν την πολυδιάστατη φύση του κοινωνικού αγαθού της ασφάλειας μέσα από το διαδραστικό – ενδογενή και ταυτόχρονα εξωγενή[1] – επηρεασμό που υφίσταται. Συμβάλλοντας εν κατακλείδι, σε έναν καθολικά διευρυμένο και ορθολογικό τρόπο νόησης και διαχείρισης της εκάστοτε επαγγελματικής ιδιότητας στο σύγχρονο περιβάλλον εργασίας.
Ρεαλιστική Προσέγγιση
Ο Ρεαλισμός ως σχολή σκέψης στις Διεθνείς Σχέσεις θεσπίστηκε από στοχαστές όπως ο Θουκυδίδης, ο Thomas Hobbes και ο Hans Morgenthau. Επικεντρώνεται στον αγώνα για ισχύ και επιδίωξη ασφάλειας, από τους δρώντες, εκτυλισσόμενος εντός αναρχικού διεθνούς συστήματος.
Στο διάλογο των Μηλίων, οι ισχυροί επιβάλλουν τη βούλησή τους στους αδύναμους[2]. Αυτή η άποψη αντικατοπτρίζει τη quintessentia[3] της ισχύος (ως γεννήτωρ ασφάλειας)[4] στις διεθνείς σχέσεις, όπου τα κράτη επιδιώκουν ενίσχυση της θέσης τους έναντι των αντιπάλων τους. Ο Hans Morgenthau[5] υποστηρίζει πως η πολιτική αποτελεί πάλη για ισχύ, ενσωματωμένη στην ανθρώπινη φύση, συμπληρώνοντας την επιδίωξη της ΕΑ ως κεντρική στη συμπεριφορά των δρώντων καθοδηγώντας τις αποφάσεις και τις ενέργειες τους στη διεθνή σκηνή.
Συνεπώς, η ΕΑ – ως προέκταση της ΦΑ – είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ΔΑ, καθώς η επιδίωξη της πρώτης συχνά οδηγεί τους δρώντες (κυβερνητικούς & ιδιώτες) σε ενέργειες που επηρεάζουν τη διεθνή σταθερότητα και ισορροπία δυνάμεων. Η διεθνή σταθερότητα διαταράσσεται μέσα από συστηματική ή ενίοτε δεικτική επιδίωξή αύξησης της ισχύος και της ασφάλειας από ένα κράτος οδηγώντας σε σκεπτικισμό έτερους δρώντες. Προκαλώντας συνεπακόλουθα “Διλήμματα Ασφαλείας” (Security Dilemmas) όπως τα εντόπισε και τα ανέπτυξε ο John Herz[6].
Ψυχολογικό και Κοινωνιολογικό Υπόβαθρο
Η διασύνδεση μεταξύ των πυλώνων Ασφάλειας αναλύεται ενδελεχέστερα μέσω Ψυχολογικών και Κοινωνιολογικών θεωριών. Τα εν λόγο επιστημονικά πεδία, εξετάζουν πως η αντίληψη των απειλών και η αίσθηση ασφάλειας επηρεάζουν τη συμπεριφορά των δρώντων, και των κοινωνιών ως σύνολα. Η θεωρία της Ανθρωποκεντρικής Ασφάλειας (Human Security)[7] επικεντρώνεται στην ασφάλεια του ατόμου και της κοινότητας, αναγνωρίζοντας ότι η ΕΑ είναι ελλιπής χωρίς την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων (Human Rights) και την κοινωνική ευημερία η οποία εκκινεί από το επίπεδο της ΦΑ του ατόμου ενάντια σε απειλές, όπως η βία, οι συγκρούσεις, αλλά και οικονομικές και κοινωνικές απειλές, όπως η φτώχεια, η ανεργία και οι φυσικές καταστροφές.
Στο πλαίσιο αυτό δύναται να συμπεριληφθεί και ο Abraham Maslow[8], με την ψυχολογική θεωρία της Ιεράρχησης των Αναγκών, αναγνωρίζοντας την ασφάλεια ως μια από τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες. Η ασφάλεια στην πυραμίδα του Maslow, περιλαμβάνει την προστασία από φυσικές και ψυχολογικές απειλές, οικονομική σταθερότητα, υγειονομική ασφάλεια και προστασία της περιουσίας. Τουτέστιν, η ασφάλεια ως κοινωνικό αγαθό προϋποτίθεται για την εκπλήρωση βασικών αναγκών. Η έλλειψη της διεγείρει φόβο, ανασφάλεια και κοινωνική αποσύνθεση, επηρεάζοντας (μεσο/μακρο-πρόθεσμα) αρνητικά την ΕΑ & ΔΑ.
Επιπρόσθετα, σημαίνουσες κοινωνιολογικές θεωρίες εισφέρουν ενδελεχέστερη κατανόηση της ασφάλειας, εστιάζοντας στις οργανωτικά πλαίσια και λειτουργικές μεθοδολογίες της κοινωνικής συνοχής και της πολιτικής σταθερότητας. Ο Anthony Giddens[9], με τη θεωρία της “Δόμησης” (Structuration Theory), επισημαίνει πως η κοινωνική τάξη και σταθερότητα είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης μεταξύ ατομικών δράσεων και κοινωνικών δομών. Ως εκ τούτου, δύναται να λεχθεί πως η ασφάλεια τόσο σε Εθνικό όσο και σε Διεθνές επίπεδο, εξαρτάται από την ικανότητα των δρώντων να διατηρούν υψηλά επίπεδα ΦΑ μέσα από την κοινωνική συνοχή και την πολιτικό-οικονομική σταθερότητα.
Διασύνδεση Πυλώνων Ασφάλειας
- Διεθνής Ασφάλεια – Η ΔΑ επικεντρώνεται κυρίως στην πρόληψη και διαχείριση συγκρούσεων και απειλών που ανακύπτουν μεταξύ δρώντων. Σε διεθνές επίπεδο, οι κρίσεις και οι συγκρούσεις επηρεάζουν άμεσα την ΕΑ & ΦΑ των κρατών. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, οι διεθνείς σχέσεις είναι ένας διαρκής αγώνας για ισχύ, και οι ενέργειες ενός δρώντα σε αυτό το επίπεδο μπορούν να προκαλέσουν αλυσιδωτές αντιδράσεις από άλλους δρώντες. Η κρίση στην Ουκρανία και η κατάσταση στη Λωρίδα της Γάζας αποδεικνύουν πώς οι διεθνείς εξελίξεις επηρεάζουν ποικιλοτρόπως την ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και, κατ’ επέκταση, την ΕΑ & ΦΑ του άξονα Ελλάδας-Κύπρου.
- Εθνική Ασφάλεια – Η ΕΑ επικεντρώνεται στην προστασία της κυριαρχίας και της ακεραιότητας ενός κράτους. Η επιδίωξη της περιλαμβάνει ενέργειες ασφάλειας σε οικονομικό, πολιτικό, και διπλωματικό επίπεδο για την ενίσχυση της κρατικής ισχύος και της εσωτερικής σταθερότητας. Οι εθνικές πολιτικές ασφάλειας της Ελλάδας, μέσα από συμμετοχή σε οργανισμούς όπως ο ΟΗΕ, o ΠΟΥ, το ΝΑΤΟ, οι διακρατικές συμμαχίες, και η συμμετοχή σε διεθνείς πρωτοβουλίες όπως το Montreux Document[10] είναι ενδεικτικές των προσπαθειών διασφάλισης της ΕΑ σε ένα ασταθές διεθνές περιβάλλον με απώτερο στόχο την διεθνή σταθερότητα, αξιοποιώντας θεσμούς, όργανα, και μέσα από τις σφαίρες της ΔΑ & ΦΑ.
- Φυσική Ασφάλεια – Η ΦΑ άπτεται στην προστασία των πολιτών και των υποδομών από απειλές όπως η τρομοκρατία σε όλες τις μορφές της, το οργανωμένο και μη έγκλημα και οι πάσης φύσεως καταστροφές. Η θεωρία περί Ασφάλειας του Barry Buzan[11] υπογραμμίζει ότι τον εν λόγο αγαθό δεν περιορίζεται σε μια διάσταση αλλά περιλαμβάνει μορφές όπως η πολιτική, οικονομική, κοινωνική, στρατιωτική, και περιβαλλοντική ασφάλεια. Κατ’ επέκταση της θεωρίας Buzan, η ΦΑ διαμοιρασμένη μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, ως αναπόσπαστο υποσύνολο, αφορά την προστασία των πολιτών και των κρίσιμων υποδομών από απειλές που μπορούν να διαταράξουν την κοινωνική σταθερότητα και την καθημερινή ζωή με εθνικές και διεθνείς συνέπειες.
Η προσέγγιση της ασφάλειας στη θεωρία της Ανθρωποκεντρικής Ασφάλειας (Human Security) των Ken Booth και Richard Wyn Jones[12], επικεντρώνεται στην ασφάλεια του ατόμου και της κοινότητας. Η αίσθηση ασφάλειας και η εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς και τις δομές ασφαλείας επηρεάζουν την κοινωνική συνοχή και την εθνική σταθερότητα. Όπως είδαμε και στη θεωρία του Maslow , η έλλειψη της μπορεί να προκαλέσει φόβο, ανασφάλεια και κοινωνική αποσύνθεση, επηρεάζοντας αρνητικά την ΕΑ & ΔΑ.
Εν κατακλείδι, η ΦΑ εμφανίζει vice versa interactio[13] με την ΕΑ & ΔΑ συνδέοντας και τους τρείς πυλώνες κάτω από το επιστέγασμα της “Πᾶν Ασφάλειας“[14]. Επηρεάζει και επηρεάζεται πολυδιάστατα από Εθνικούς και Διεθνείς παράγοντες αυξομειώνοντας δυνητικά την αποτελεσματικότητα έναντι φυσικών απειλών.
Συμπέρασμα
Η διασύνδεση μεταξύ ΔΑ, ΕΑ, & ΦΑ αποτελεί ένα σύνθετο φαινόμενο, το οποίο επηρεάζεται από ποικίλους παράγοντες. Η ρεαλιστική σχολή σκέψης υπογραμμίζει τον αγώνα για ισχύ και την ασφάλεια ως κεντρικά στοιχεία στη συμπεριφορά των κρατών, ενώ ψυχολογικές και κοινωνιολογικές θεωρίες προσφέρουν βαθύτερη κατανόηση των ατομικών και κοινωνικών διαστάσεων της ασφάλειας, με έμφαση στην προστασία των δικαιωμάτων και της κοινωνικής ευημερίας.
Η ανάλυση οδηγείται στο συμπέρασμα ότι η ΦΑ, αποτελεί lapis angularis[15] για την ΕΑ και ΔΑ. Η ικανότητα των κρατών να διατηρούν την εσωτερική σταθερότητα και να προάγουν την κοινωνική συνοχή είναι κρίσιμη για την αντιμετώπιση των απειλών σε όλα τα επίπεδα. Η ασφάλεια δεν είναι μονοδιάστατη αλλά πολυδιάστατη, επηρεαζόμενη από πολιτικούς, οικονομικούς, θρησκευτικούς και πολιτισμικούς παράγοντες, ιδιαίτερα στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Τέλος επισημαίνεται η αλληλεξάρτηση και ο αλληλεπιδραστικός χαρακτήρας των τριών πυλώνων ασφάλειας, απότοκο μιας ολιστικής προσέγγισης για την κατανόηση τους, καθώς οι αναχρονιστικές μεμονωμένες προσεγγίσεις αποδεικνύονται ανεπαρκείς να αντιμετωπίσουν τις πολυδιάστατες προκλήσεις του σύγχρονου κόσμου. Η επίτευξη σταθερότητας και ευημερίας απαιτεί συντονισμένες προσπάθειες και κολεκτιβική συνεργασία φορέων σε όλα τα επίπεδα.
Μονόδρομο αποτελούν εφάμιλλες προσεγγίσεις ώστε να επιτευχθεί ο καθολικά διευρυμένος και ορθολογικός τρόπος σκέψης και διαχείρισης στον τομέα της ασφάλειας. Όπως αποδεικνύεται, ό,τι εκτυλίσσεται σήμερα σε διεθνές και εθνικό επίπεδο θα επηρεάσει το εργασιακό μας περιβάλλον αύριο και αντιστρόφως. Κάθε στέλεχος, ανεξαρτήτως βαθμίδας αποτελεί ουσιαστικό μέρος στον αλυσιδωτό μηχανισμό της “Πᾶν Ασφάλειας”.
“ἔστε ἕτοιμοι καὶ τοῖς ἁρμοδίοις ἐπιστήμαις.”
Βιβλιογραφία
Barry Buzan, Ole Wæver, Jaap de Wilde. (1998). Security: A New Framework for Analysis. Boulder, CO: Lynne Rienner Publishers.
Booth, K. and Wyn Jones, R. (1995). ‘Security and Emancipation’, Review of International Studies, 17(4), pp. 313-326.
Giddens, A. (1984). The Constitution of Society: Outline of the Theory of Structuration. Berkeley: University of California Press.
Huntington, S.P., 1996. The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. New York: Simon & Schuster.
Hobbes, T. (1651). Leviathan. Oxford: Oxford University Press.
Maslow, A. H. (1943). ‘A Theory of Human Motivation’, Psychological Review, 50(4), pp. 370-396.
Maslow, A. H. (1954). Motivation and Personality. New York: Harper.
Morgenthau, H. J. (1948). Politics Among Nations: The Struggle for Power and Peace. New York: Alfred A. Knopf.
Switzerland & International Committee of the Red Cross, 2008. The Montreux Document.
Thucydides. (431 BCE). History of the Peloponnesian War. Translated by R. Warner (1954). New York: Penguin Books.
United Nations Development Programme (UNDP). (1994). Human Development Report 1994: New Dimensions of Human Security. New York: Oxford University Press.
Waltz, K. N. (1979). Theory of International Politics. Reading, MA: Addison-Wesley.
[1] Ο χώρος της φυσικής ασφάλειας επηρεάζεται ενδογενώς από εσωτερικές διαδικασίες, φαινόμενα και μεταβολές που διαχέονται στις εξωτερικές σφαίρες της ΕΑ και ΔΑ, ενώ εξωγενείς δράσεις από τα συστήματα ΕΑ και ΔΑ ασκούν αντίστροφη επιρροή στη ΦΑ.
[2] Ο Διάλογος των Μηλίων, ένα από τα διασημότερα αποσπάσματα της “Ιστορίας” του Θουκυδίδη. Ο διάλογος παραμένει διαχρονικός, καθώς προσφέρει πολύτιμα μαθήματα κατανόησης των σχέσεων εξουσίας, της πολιτικής ηθικής και της φύσης των διεθνών σχέσεων.
[3] Λατινικός όρος (πεμπτουσία).
[4] Χωρίς Ισχύ δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε Ασφάλεια.
[5] Ο Hans Morgenthau, κορυφαίος θεωρητικός του Πολιτικού Ρεαλισμού, στο “Politics Among Nations” αναλύει την πολιτική ως πάλη για ισχύ, τονίζοντας ότι η επιδίωξη εθνικής ασφάλειας είναι κεντρική στη συμπεριφορά των κρατών.
[6] Ο John Herz εισήγαγε το “δίλημμα ασφαλείας,” όπου η επιδίωξη ασφάλειας από ένα κράτος προκαλεί ανασφάλεια σε άλλα, δημιουργώντας έναν κύκλο ανασφάλειας. Το έργο του είναι θεμελιώδες για την κατανόηση της σχέσης ΕΑ & ΔΑ. Πρόσφατο παράδειγμα είναι ο Ρωσικός σκεπτικισμός για την παροχή Νατοϊκών όπλων στην Ουκρανία, συνδέοντας το επίπεδο ΔΑ (ΝΑΤΟ) με το επίπεδο ΕΑ (χώρες μέλη) απέναντι στη Ρωσία.
[7] Η έννοια της Ανθρωποκεντρικής Ασφάλειας αναπτύχθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη τη δεκαετία του 1990. Εισήχθη επίσημα το 1994 στην Έκθεση Ανθρώπινης Ανάπτυξης του UNDP, η οποία υπογράμμισε τη σημασία της ασφάλειας του ατόμου, πέρα από την ασφάλεια του κράτους.
[8] Ο Abraham Maslow, Αμερικανός ψυχολόγος, είναι γνωστός για τη θεωρία της Ιεράρχησης των Αναγκών, που περιγράφει πέντε επίπεδα αναγκών στην πυραμίδα της αυτοπραγμάτωσης. Η θεωρία δημοσιεύθηκε το 1943 στο άρθρο “A Theory of Human Motivation”.
[9] Ο Anthony Giddens, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους κοινωνιολόγους, ανέπτυξε τη θεωρία της Δόμησης, η οποία επισημαίνει ότι η κοινωνική τάξη και η σταθερότητα είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ ατομικών δράσεων και κοινωνικών δομών. Η θεωρία του εξηγεί πώς οι κοινωνικές δομές και οι ανθρώπινες δράσεις αλληλεπιδρούν και συνδιαμορφώνουν την κοινωνική πραγματικότητα.
[10] Το Έγγραφο του Μοντρέ παρέχει καθοδήγηση για τις νομικές υποχρεώσεις και τις καλές πρακτικές των κρατών σχετικά με τις υπηρεσίες ασφάλειας και τους ιδιωτικούς στρατούς (PMSCs) σε ένοπλες συγκρούσεις.
[11] Ο Buzan, κορυφαίος θεωρητικός της ασφάλειας, στο “People, States, and Fear”, υποστηρίζει ότι η ασφάλεια υπερβαίνει τη στρατιωτική διάσταση και περιλαμβάνει πολλές πτυχές, συμβάλλοντας στην ευρύτερη κατανόηση της διασύνδεσης μεταξύ Εθνικής, Διεθνούς και Φυσικής ασφάλειας.
[12] Οι Ken Booth και Richard Wyn Jones, μέσω του Critical Security Studies, προώθησαν την “Ανθρωποκεντρική Ασφάλεια,” εστιάζοντας στην ασφάλεια του ατόμου και της κοινότητας, επεκτείνοντας και κριτικά αναλύοντας την έννοια της ανθρώπινης ασφάλειας που εισήγαγε το UNDP το 1994.
[13] Λατινικός όρος (αντίστροφη αλληλεπίδραση).
[14] Όρος αποδιδόμενος από το συντάκτη (Total Security).
[15] Λατινικός όρος (ακρογωνιαίος λίθος)